1905: begin van de ontstaansgeschiedenis
De historie van het ZMC begint in 1905. In Wormerveer, in die tijd nog een zelfstandige gemeente, werd het eerste Gemeenteziekenhuis geopend. Voor de bouw werd de bestaande infectiebarak de Wafelkraam afgebroken. De stichtingskosten, ruim € 10.000,- werden grotendeels opgebracht door giften bij het 25 jarig jubileum van de lokale huisarts dr. P.C. Korteweg.
Daarvoor waren er in de diverse gemeentes al wel zogenaamde barakken die dienden voor de opname van patiënten tijdens de cholera-epidemieën. Huisartsen behandelden dan hier hun eigen patiënten. Zo was er al in 1832 een hospitaal voor cholerakranken in Zaandam (epidemie 1832-1833).
Het beperkte wegennet en de gebrekkige middelen van vervoer leidden er overigens toe, dat rond 1900 in de verschillende Zaandorpen kleine ziekenhuizen werden gebouwd. In deze simpele instellingen werkte een lokale arts die eenvoudige ingrepen verrichtte, dan wel interne patiënten behandelde.
Zo was er een ‘ziekenhuis’ in Assendelft, en een ‘Verpleeghuis’ in Krommenie. Deze verdwenen echter in de loop van de tijd, althans, zij verloren hun medische functie.
Het ziekenhuis in Wormerveer was de eerste inrichting in de Zaanstreek waar, vooral chirurgische, patiënten door een specialist werden behandeld. Het bevatte twee zes-persoons kamers en twee één-persoons kamers. Er was bovendien een operatiekamer. Het beddenhuis werd later uitgebreid en in 1945 kwam er ook een verloskamer met opnamecapaciteit voor twaalf kraamvrouwen.
Alle operaties werden vanaf de opening tot 1945 verricht door de Amsterdamse chirurg Backer. Na 1945 werd er geopereerd door de chirurgen en de gynaecoloog uit het latere Gemeenteziekenhuis te Zaandam. Zij werden daarbij geassisteerd door de plaatselijke huisartsen die ook wel de narcose gaven. In 1967 raakte het ziekenhuis zijn vergunning kwijt, maar bleef het functioneren als kraamkliniek
1919: Opening gemeentelijke polikliniek
Ook in Zaandam ontstond behoefte aan specialistische zorg en zo werd in er in 1919 een gemeentelijke polikliniek, met onder andere een röntgenapparaat, geopend aan de Westzijde 112. Er waren een oogarts, K.N.O. arts, huidarts, kinderarts, vrouwenarts en chirurg werkzaam.
Enkele maanden later verhuisde de polikliniek naar Oostzijde 59 waar dan tevens de Gemeentelijke chirurgische kliniek ontstaat. Maar er waren zoveel chirurgische patiënten dat er voor interne patiënten geen plaats was.
1922: De Barak wordt in gebruik genomen
Daarop werd de Barak aan de Westerkerkstraat 13, tegenwoordig Parkstraat, in 1922 na verbouwing in gebruik genomen als interne kliniek onder leiding van de internist Dr. J. Goudsmit. In de barakken lagen de patiënten met besmettelijke ziekten.
Inmiddels ontstond er bij het Rooms Katholieke volksdeel van Zaandam behoefte aan een eigen ziekenhuis en verpleegafdeling. In 1925 wordt aan de Oostzijde 61, naast de Gemeentelijke kliniek, de R.K. Wijk- en Ziekenverpleging St. Jan Stichting geopend. Hier kon echter geen specialistische zorg worden geleverd. Alleen verpleging en verzorging. Voor de kliniek werden van elders nonnen voor aangetrokken aangezien er lokaal onvoldoende katholieke verpleegkundigen waren. Vervolgens ontwikkelden zowel de gemeente als de St. Jan Stichting plannen voor de bouw van een nieuw modern ziekenhuis..
1931/1932: Opening Gemeenteziekenhuis & opening St. Jan ziekenhuis
En zo werden in 1931 het Gemeenteziekenhuis aan de Frans Halsstraat en in 1932 het St. Jan ziekenhuis aan de Bloemgracht geopend. Later zou dit het Johannes ziekenhuis worden. Als bijzonderheid huisvestte het ook een bejaardenhuis.
1967: Nieuw ziekenhuis wordt gedoopt tot Juliana Ziekenhuis
Beide ziekenhuizen ontwikkelen zich en breiden uit. Voor het Gemeenteziekenhuis leidt dit tot nieuwbouw op de huidige locatie waar in 1967 het nieuwe gemeenteziekenhuis wordt geopend. Dat nu Juliana Ziekenhuis gaat heten.
1974: Fusie tussen Juliana Ziekenhuis en Johannes Ziekenhuis
In de daaropvolgende jaren ontstaat er een toenemende samenwerking tussen beide ziekenhuizen en in 1974 wordt organisatorisch gefuseerd. De beide locaties blijven dan nog wel functioneren. De nieuwe naam wordt Stichting Ziekenhuis de Heel.
Natuurlijk wordt er gestreefd naar nieuwbouw die uiteindelijk plaatsvindt op een terrein naast het Juliana gebouw. Het Juliana gebouw wordt met gangen en loopbruggen verbonden met de nieuwe locatie en blijft functioneren als kantoor, archiefruimte, werkkamers, later komen er laboratoria een huisartsenpraktijk en de dialyseafdeling.
In 1985 worden alle klinische patiënten van het Johannes gebouw overgeplaatst naar de nieuwbouw. Het Johannes gebouw blijft tot 1987 in bedrijf voor onder andere poliklinieken en klinisch chemisch laboratorium. Dan worden alle functies overgeplaatst en kan het nieuwe ziekenhuis officieel worden geopend met het luiden van de oude klok uit de St. Jan kapel.
Diverse verbouwingen volgden maar bleven binnen de huidige locatie. Ook de naam werd gemoderniseerd. Na Stichting Ziekenhuis de Heel werd het de Heel, Zaans Medisch Centrum. Sinds 2004 draagt het ziekenhuis de naam Zaans Medisch Centrum.
2017: Een nieuw gebouw
In januari 2017 is het nieuwe Zaans Medisch Centrum, evenals de aanpalende Zorgboulevard, in gebruik genomen. Op 9 juni 2017 is het ziekenhuis officieel geopend door de Commissaris van de Koning in Noord-Holland, de heer Remkes.
Het oude ziekenhuis, gebouwd in 1967 en uitgebreid in 1985 is daarna gesloopt. De historische glas-in-lood ramen uit het voormalige St. Jan ziekenhuis zijn overgedragen aan de R.K. Bonifatiuskerk te Zaandam, waar ze nu te bezichtigen zijn.