Ik herinner me nog heel goed het eerste telefoontje van het Rode Kruis waarin me gevraagd werd of ik bereid was om binnen een week te vertrekken naar Pakistan, waar ik dan enkele weken zou werken ten behoeve van slachtoffers van de oorlog in Afghanistan. Ik verkeerde direct in een grote staat van opwinding en hoefde geen seconde over mijn antwoord na te denken.

En zo begint een hectisch leven voor chirurg Ben Mak. Hij was jarenlang verbonden als chirurg aan het Zaanse ziekenhuis. Gedurende twaalf jaar heeft hij missies gedaan in oorlogsgebieden. Aanvankelijk alleen in zijn vakanties, later voor lange, aaneengesloten periodes nadat hij zijn praktijk had verkocht. In een boeiend levensverhaal doet hij verslag van twaalf jaar ervaring in oorlogschirurgie en de belevenissen in conflictgebieden, waaronder Afghanistan, Pakistan, Rwanda, Zaïre, Libanon, Sudan, Kenia, Liberia en Sierra Leone.

In zijn boek “chirurg in oorlogsgebied” beschrijft hij een indringend en menselijk verslag van de missies die hij verrichte in dienst van het Internationale Rode Kruis en alle dramatische gebeurtenissen en verschrikkingen die hij in zijn werk het hoofd moest bieden. Tevens werd hij op maandag 24 oktober 2005 voor dagblad Trouw geïnterviewd over zijn werk als oorlogschirurg.

Zendingsarts

Voor deze periode leefde Ben Mak een prettig en comfortabel leven. Meer dan aardig salaris, groot huis, speelde graag een potje golf, was lid van de Rotary en was wekelijks op de tennisbaan te vinden. Maar de onrust knaagde. Totdat hij zich door het Rode Kruis liet inhuren als oorlogschirurg.

Ooit, toen hij nog een jongetje was, droomde hij ervan om zendingsarts te worden. Hij woonde toen in een huis aan de Maas in Schiedam, dat uitkeek op een werf waar zeeschepen werden gebouwd. Zittend in het raamkozijn stelde hij zich voor dat hij zich verstopte in het ruim van een schip, en zou uitstappen in een land achter de horizon.

Maatschap

Hij ontwikkelde later een passie voor chirurgie en stortte zich op medisch onderzoek en wetenschappelijk werk, en kwam terecht in de maatschap chirurgie van het Julianaziekenhuis. Maar Ben Mak kon zijn draai niet vinden ondanks zijn, op het eerste gezicht succesvolle leven. Hij ergerde zich aan het gekonkel rond de fusie tussen de twee maatschappen in het ziekenhuis. En de praatjes op het werk die voornamelijk over geld gingen, stonden hem tegen. “Ik vind het leuk om een biertje te kunnen kopen, maar ik hoef er geen twee, laat staan drie.”

Rode Kruis

Tijdens een congres in België raakte hij met een collega aan de praat over de mogelijkheid met het Rode Kruis missies te verrichten in de Derde Wereld. En ineens wist hij het: dat moest hij doen. De droom achterna die hij na zijn kinderjaren zo diep had weggestopt. Het was of hij op dat moment nieuw leven kreeg ingeblazen.

De weg naar het Nederlandse Rode Kruis was snel gevonden. Na het sollicitatiegesprek werd Ben Mak uitgenodigd voor een trainingsweek ter voorbereiding op uitzending. De principes van het Rode Kruis en het leven onder barre omstandigheden werden aan de hand van vele voorbeelden behandeld.

Pakistan

Zijn eerste missie bracht hem naar Quetta in Pakistan waar hij gewonde Afghanen behandelde. Direct na aankomst kreeg hij zijn eerste landmijnslachtoffer te zien – een man wiens linkerbeen zo goed als verdwenen was. “De twee botten van wat er nog over was van dit been lagen grotendeels vrij, en geblakerde, stinkende lappen vlees hingen vanaf de knie naar beneden zonder contact met het bot. Zijn rechtervoet was verdwenen en in de rest van zijn benen zaten diepe gaten vol modder”. Komend uit een vijfsterren ziekenhuis met zes verschillende operatiekamers, stuk voor stuk uitgerust met moderne apparatuur, stond hij ineens in een ruimte met drie uiterst eenvoudige operatietafels en een minimale uitrusting voor anesthesie.

Aftellen

De eerste week was hij doodongelukkig, en telde hij de dagen af dat hij weer terug kon naar zijn gezin in Nederland. Na een week telde hij de dagen nog steeds, maar nu op een andere manier: ineens kwam zijn vertrek naderbij en hij zag er tegenop om naar zijn eigen ziekenhuis, naar het gedoe in de maatschap, naar de luxe-chirurgie zoals hij het noemt. Hij vond het overweldigend hoe hij in Pakistan in korte tijd intense vriendschappen opbouwde met volslagen vreemden. En ook chirurgisch-technisch belandde hij naar zijn idee in een paradijs. “Ik kon opereren wat ik wilde, zonder eindeloos overleg met de neurochirurg, orthopeed of gynaecoloog. Ik haalde kogels uit hersenen, longen en vaten, ik deed keizersnedes, gewoon alles wat voorbij kwam”.

Weer thuis

Het gat waarin hij bij thuiskomst viel, was diep en groot. Hij had niet het idee dat iemand zat te wachten op de honderden verhalen in zijn hoofd, al probeerde zijn vrouw hem wel te begrijpen. De eerste patiënt die hij zag was een duur geklede mevrouw die met hem wilde praten over de enkel van haar hockeyende dochter. De huisarts had gezegd dat hij gekneusd was, maar zij geloofde hem niet. Toen Mak had geconstateerd dat de huisarts gelijk had, eiste ze een second opinion. Op zijn bureau lagen klachtenbrieven. Een patiënt vond het litteken na de operatie te groot, een andere patiënt vond dat de pijn na een operatie te lang had geduurd. “Ik dacht dat ik gek werd.“

Rwanda

Mak regelde een parttime baan, door toch voltijds te werken kon hij drie maanden per jaar vrij nemen om zich uit te laten zenden. Hij kon zijn geluk niet op toen het Rode Kruis hem vroeg naar Rwanda te vertrekken. Het was 1993- naar later zou blijken een jaar voor de genocide- en er waren ongeregeldheden in het noorden van het land. Een van de eerste ochtenden in Kigali werd hij gevraagd een blik te werpen op de zojuist aangekomen gewonden. Voor de eerste-hulppost stond een pick-up geparkeerd. Daarop lagen zes gesneuvelde jonge soldaten, op elkaar gesmeten als oud vuil, door omstanders beroofd van al hun kleren. “Het schokkendst vond ik het volstrekte gebrek aan medeleven van de toeschouwers, die haat!

Geen weg terug

Na zijn tweede missie was er geen weg meer terug. ” Mijn werk in Zaandam voelde als een rechte lijn. Maar de missies waren pieken en dalen. Het is een verslaving. Ik ben in Zaire geweest, in Libanon, terug naar Rwanda, naar Afghanistan, Soedan, Sierra Leone en Liberia. Of je gaat een keer op missie en je doet het nooit meer, of je wilt nooit meer iets anders.

_{Chirurg in oorlogsgebied, Ben Mak, uitgeverij Elmar, ISBN 90-389-1658-2}